راهینو | نظام جامع حمل و نقل
امروزه بیشتر کارشناسان برای توصیف شرایط حمل‌ونقلی کشور از کلمه «بیمار» استفاده می‌کنند که کلمه درستی در نظام جامع حمل و نقل به شمار می آید.
علامت بارز این بیماری آن است که عملا عمده عملکردهای بخش حمل‌ونقل علیه سیاست‌ها، خواست‌ها و شعارهای این بخش است.
نکته قابل‌تأمل اینجاست که سیاست‌های کلی و راه‌حل کلیدی سال‌ها پیش ارائه شده است. برای مثال مقام معظم رهبری در سال ۱۳۷۹ سندی را به‌عنوان «سیاست‌های کلی بخش حمل‌ونقل» ابلاغ کردند که تاکنون کار قابل قبولی برای نهادینه‌کردن و اجرایی‌کردن آن انجام نشده است.
حالا درحالی‌که ۴۰ سال از انقلاب اسلامی می‌گذرد و بیانیه گام دوم انقلاب توسط معظم‌له ابلاغ شده است، فرصت خوبی است تا با آسیب‌شناسی وضعیت و روند گذشته، برای انسجام بخش حمل‌ونقل نظامات جدیدی تعریف شود. در این سند نخستین کلمات «ایجاد نظام جامع حمل‌ونقل» است که فکر می‌کنم اصل ماجراست.
به این معنا که همه زیربخش‌های حمل‌ونقل باید در چارچوب یک نظام مطالعه، چاره‌جویی و برنامه‌ریزی شوند.
ابعاد نظام حمل و نقل
در همین سند نکات مهمی برای معرفی ابعاد نظام جامع آورده شده است مانند سهم زیربخش‌های حمل‌ونقلی، اولویت حمل ریلی، ایمنی، ملاحظات اقتصادی، کاهش آلودگی و موارد دیگر. اما واقعیت این است که ما همچنان با این معضلات درگیر هستیم.
به نظر می‌رسد که دستگاه‌های متولی حمل‌ونقل عمدتا بر بخش عمرانی متمرکز شده‌اند
درحالی‌که وظیفه اصلی و واقعی باید سیاست‌گذاری برای تنظیم و تعادل باشد.
مرحوم دادمان وزیر وقت راه‌وترابری در همان سال گفتند:
«زیرمجموعه‌های وزارت راه چنان درگیر ساخت‌وساز شده‌اند که وظیفه اصلی خود یعنی تنظیم امور حمل‌ونقل را از یاد برده‌اند.»
کلمه نظام در «نظام جامع حمل‌ونقل» به معنای سیستم است.
و در یک سیستم همه بخش‌های فیزیکی، مالی، منابع انسانی، ساختار سازمانی و… دیده و چارچوب برنامه‌های یک‌ساله (بودجه) و پنج‌ساله می‌شوند.
نظام قانون مندی و تعادل
از این کلمه (نظام) قانونمندی و تعادل را درک می‌کنیم. اینکه همه امور هدف‌دار باشد.
جامعیت هم یعنی اینکه همه بخش‌های مختلف باید بر اهداف بخش حمل‌ونقل متمرکز باشند.
در این وضعیت نباید به دنبال توسعه ساختارهای دولتی باشیم و به عکس باید سهم بخش خصوصی در فعالیت‌ها افزایش و روان شود.
تا خدمات حمل‌ونقلی که مورداستفاده مردم است، ارتقاء کیفی یابد و برای آنکه کیفیت منتهی به افزایش قیمت نشود باید بهره‌وری بهبود یابد.
اینها ویژگی‌هایی است که انتظار داریم نظام جامع حمل و نقل داشته باشد.
درواقع جامع‌نگری برخلاف جزئی‌نگری است.
ما در بخش حمل‌ونقل با گستره وسیعی در کشور و صحنه بین‌الملل روبه‌رو هستیم.
این نظام جامع حمل و نقل باید بتواند این گستره و تنوع را پوشش بدهد.
چراکه هر آنچه به‌عنوان زیربنای فیزیکی یا مقرراتی می‌سازیم بعدها قابل‌تغییر نیست یا دستکم به‌سادگی قابل‌تغییر نیست.
اخیرا آقای آدم‌نژاد به ضرر هزار میلیارد تومانی سالانه به دلیل معضلات لجستیکی اشاره کرده‌اند.
شخصا فکر می‌کنم که این عدد حداقلی است و اگر بررسی دقیق‌تری انجام شود، این عدد بسیار بیشتر خواهد بود.
مرجع عالی شورای هماهنگی
حالا اگر به این شرایط تغییرات را هم اضافه کنیم، متوجه خواهیم شد که این نظام جامع باید انعطاف‌پذیری لازم را هم داشته باشد.
از سوی دیگر برای چنین سندی به یک مرجع نیاز داریم.
مرجعی که به بخش حمل‌ونقلی محدود نیست.
شاید از منظر کلان این مرجع شورای عالی هماهنگی ترابری کشور باشد که وظایف قابل‌توجهی برای این شورا در قانون تأسیس آن تعریف شده اما به نظر می‌رسد این شورا هم به جای تمرکز بر مباحث کلان به حل مشکلات جاری کشور آن هم عمدتا در زیربخش جاده‌ای پرداخته است.
اما درصورتی‌که این نظام جامع حمل و نقل اجرایی شود با پرسش‌های بسیار مهم و بنیادی روبه‌رو خواهیم بود.
این طرح قرار است چگونه با برنامه‌های یک‌ساله و پنج‌ساله هماهنگ شود؟
چطور باید سهم بخش‌های مختلف را تغییر بدهیم؟
آیا این تغییر منوط به بازار عرضه و تقاضا خواهد بود؟
سؤالات بسیار مهم و بیشتری در ذهن مخاطبان راهینو وجود دارد.
بااین‌حال نکته دیگر و مهم‌تری وجود دارد اینکه «ایجاد» یعنی برقراری «نظام جامع حمل‌ونقل» نیازمند سند بالادستی قانونی (الزام‌آور) است یعنی باید در قالب لایحه تدوین و تبدیل به قانون شود.
این یک ضرورت واقعی است.درحال‌حاضر هم اسنادی وجود دارند که جسته‌وگریخته به راه‌حل‌های معضلات بخش حمل‌ونقل پرداخته‌اند، اما شاخص، ابزار و قانونی نیستند و عدم الزام قانونی به اجرای آنها، عملا مسئولیت پاسخگویی را از متولیان سلب کرده و دلسوزی‌ها را کم‌نتیجه کرده است.
نکات فوق ما را به این ایده می‌رساند که تدوین لایحه قانونی «نظام جامع حمل و نقل» گامی بزرگ برای استقرار چارچوب لازم در برنامه‌ریزی‌های بخش حمل‌ونقل و کوچ‌کردن از روزمرگی، رفتار واکنشی (انفعال) و تنزل تدریجی است.
بزودی اخبار برنامه ریزی های بخش حمل و نقل را در وب سایت راهینو مشاهده خواهید کرد.
راهینو همراهی نو….
پاسخ دهید